“Yargı, Vazifesini Sıradan ve İmkânları Ölçüsünde Yerine Getiremez, ‘İmkânlar Ölçüsünde’ Demek; Ödün Vermektir”

• Av. Gün: Adaletten ve özgürlüklerden ödün verilemez, verilirse; iktisat ve toplumsal refah geriler, güvenlik, sıhhat ve eğitim üzere kritik hizmetler aksar, toplum zayıflar.
• Av. Gün: Yargının zirveden tırnağa yapısal ıslahata muhtaç olduğu konusunda iktidar, muhalefet ve fikir liderleri mutabıktır. Ülkenin ekonomik muvaffakiyetinin ve toplumun refahının; yargı, hukuk ve demokrasi alanında yapılması gereken ıslahatlara bağlı olduğu çabucak her gün, herkes tarafından lisana getirilmektedir.

GÜNMARSİFED ve BANSİAD’ın işbirliği ve Balıkesir Barosu, Bandırma Kent Kurulu ve TÜRKONFED’in dayanağı ile düzenlenen “A’dan Z’ye Türk Yargı Reformu” bahisli konferansta konuşan Daha Âlâ Yargı Derneği Lideri Av. Mehmet Gün, “yargı hizmetleri kaliteli olmak zorundadır. Yargı vazifesini, sıradan bir biçimde imkânları ölçüsünde yerine getiremez, ‘imkânlar ölçüsünde’ demek ödün vermektir. Ne var ki adaletten ve özgürlüklerden de ödün verilemez, verilirse iktisat ve toplumsal refah geriler, güvenlik, sıhhat ve eğitim üzere kritik hizmetler aksar, toplum zayıflar” dedi.

Bandırma Ticaret Odası’ndaki konferansta konuşan Gün, yargının temel vazifesinin, adaleti gerçekleştirmek, hak ve özgürlükleri koruyup ve tüzel itimat sağlayarak demokratik sistemi güçlendirmek olduğuna dikkat çekti. Toplumda uzlaşma sağlamanın, işbirliği ve dayanışmayı güçlendirmenin, yargının vazifesini layıkıyla yapabilmesine bağlı olduğunu belirtti. Gün, “hatta buluşları çoğaltmanın, bilimi desteklemenin, iktisat alanında yapılan işbirliklerini geliştirerek çeşitlendirmenin, yatırımları artırmanın ve refahı kalıcı olarak yükseltmenin kilit kurumu yargıdır” diyerek, adalet ve hukukun bireylerin birbirlerine olan inancını artırdığını söyledi.

Hukuka olan inancın; finanstan bilim ve buluşlara, hammadde tedarikinden hizmetlerin ve kaynakların değişimine kadar her alanda ekonomik münasebetleri ve üretimi geliştirdiğini, bir fikri, bir malı ya da hizmeti, yatırımcı ya da teşebbüsçü ile buluşturduğunu ve böylece istihdamı geliştirerek, refah düzeyini yükselttiğini anlatan Av. Mehmet Gün, hukukta itimadı, yargıda adaleti sağlayan ülkelerin, güçlü doğal kaynaklara sahip ülkelere kıyasla dünya iktisadından aldıkları hissenin, kişi başına düşen ulusal gelirlerinin ve refah düzeylerinin çok daha yüksek olduğunun altını çizdi.

Mehmet Gün, “ne var ki ülkemizde yargı vazifesini tam olarak yerine getirememektedir. Yargının temel hak ve özgürlükleri koruyacağına olan itimat erimiştir” diyerek, yargının hukuk devleti ve kanun önünde eşitlik unsurlarını hayata geçirme, temel hak ve özgürlükleri müdafaa ve geliştirme konusunda toplumun muhtaçlığı olan inancı oluşturamadığına vurgu yaptı. Yargı hizmetlerinin kâfi kalitede olmadığını, birkaç ayda bitebilecek en kolay davaların bile 4 -5 yıl sürdüğünü hatırlatan Gün, konuşmasını şöyle sürdürdü:

“Ülkenin insan kaynağı, vakti, emeği, mali birikimi israf edilmektedir. Mahkemelerimiz, binlerce kanıtın incelenmesini gerektiren karmaşık davalarda maddi gerçeği tam ve gerçek olarak ortaya çıkarma, aktif ve verimli yargılama yapma yeteneğinden yoksundur. Yargı vazifesini yapabilmek için idari makamların soruşturmasına ve dış kaynaklara muhtaçtır.

Yargının olağan vazifeleri; uzmanlık, zarurî arabuluculuk, uzlaştırma, idari makamların soruşturma müsaadesi vermesi üzere kaidelerle, fiilen yargı dışına çıkarılmaktadır. Vazife imtiyazlarından orantısız olarak yararlanan yargı mensupları ve hatta eksperler, fiilen imtiyazlı bir zümre haline gelmişlerdir. Yargının doruktan tırnağa yapısal ıslahata muhtaç olduğu konusunda iktidar, muhalefet ve fikir liderleri mutabıktır. Ülkenin ekonomik muvaffakiyetinin ve toplumun refahının; yargı, hukuk ve demokrasi alanında yapılması gereken yapısal ıslahatlara bağlı olduğunu çabucak her gün, en yetkili resmi merciler, yerli ve yabancı kurumlar ve iktisat uzmanları lisana getirmektedir.”

Mehmet Gün konuşmasında, siyaset dünyasının zıt kutupları ortasındaki hükümet sistemi tartışmalarının ve her iki kutbun da başkası ile uzlaşmak zorunda olmasının bugün Türkiye’nin önüne tarihi bir fırsat penceresi açtığını belirterek “Sağlanacak büyük tarihi uzlaşmada yargıdaki problemler tahlile kavuşturulur, yargı verimli çalışır, kaliteli hizmet üretir, iç yönetimi hukuka uyarlı faaliyet gösterir, hesapverir ve tam bağımsız hale gelirse, Türkiye büyük bir ekonomik sıçramanın beraberinde ileri hukuk, demokrasi ve refah devleti haline dönüşebilir” diyen Gün, yargı ıslahatına yönelik yaptıkları derinlikli çalışmalar sonucunda geliştirdikleri teklifleri ise şöyle sıraladı:

Adalet; eğitim, güvenlik ve sağlıktan daha kıymetli bir kamu hizmetidir ve kaliteli olmak zorundadır. Yargı sistemi kaliteli hizmet üretimini sağlayacak halde tasarlanmalıdır. Bağımsızlık (ve tarafsızlık) birinci kalite kuralı olmalı ve kesinlikle sağlanmalıdır. Fakat bağımsızlık keyfilik demek değildir; keyfilik olmaması, iç ve dış bağımlılıklar oluşmaması için yargı sisteminde her kişi, her kurum, her süreç ve karar yargı kontrolüne tabi olmalıdır.

Yargı, gereksinimine uygun niteliklerde ve kâfi insan kaynağı geliştirmelidir. Yargılama; sav, savunma ve karar yani tez, anti-tez ve sentez formundaki üç temel fonksiyonu yerine getiren üç farklı rol üstlenen mesleklerin bir ortaya gelmesi ile yapılabilir. Her birisi birebir hukuk kurallarına tabi olarak farklı roller üstlenirler. Birbirleri ile sağlıklı olarak gayret ettiklerinde isabetli kararlar doğrultusunda adalet ortaya çıkar. Daha düzgün yargı için, daha uygun adalet için daha âlâ hukukçular gerekmektedir. Kaliteli hizmet üretimi için liyakat, liyakat için ise herkesin tıpkı düzeyde bilgiye, deneyime ve fırsatlara sahip olması, birebir zorluklara tabi olması koşuldur.

Yargı hizmetlerinde kalite kaidesi olan tam bağımsızlık için, hizmeti verenlerin bağımsız hukukçular, meslek kuruluşlarının da bağımsız meslek kuruluşları olması gerekir. Birbirinden bağımsız olması koşul olan yargı ögelerinin oluşturduğu tam bağımsız meslek kuruluşları, mensuplarını kaliteli hizmet verir biçimde yetkinleştirmeli, etik ve disiplin konusunda geliştirmelidir. Yargı bağımsızlığını klâsik yargı heyetleri ile güçlendirmek mümkün değildir. Bilakis klasik formda yapılanan bu şuralar yargıyı bağımlı hale getirmenin kolay yolu olarak kullanılmaktadır.

HSK, Adalet Yüksek Kurumu’na dönüşmeli ve Adalet Bakanlığı’na verilen yetkiler de bu kuruma devredilmelidir. Adalet Yüksek Kurumu tüm paydaşları temsil etmeli, tam bağımsız olmalı ve tüm kararları yargı kontrolüne tabi olmalıdır. Adalet Yüksek Kurumu, yargı sisteminin kaliteli hizmet üretecek formda işletilmesinden, siyaset ve unsurları belirlemekten, mesleğe kabulden, meslekten çıkarma, performans idaresi, etik ve disiplin uygulamalarının yeknesaklaştırılması üzere temel konular bakımından sorumlu ve yetkili olmalıdır.

Bağımsızlık keyfi olmak ve istediği biçimde karar vermek demek değildir. Bilakis bağımsızlık kazanabilmek için hukuka en üst seviyede uyarlı olmak gerekir. Hukuk devletinde hiç kimse hukuktan üstün olamaz. Yargı organ ve ögeleri da hukuka uyarlı olmak zorundadır. Yargı heyetleri ve bu şuraların yargı mensuplarından oluşması onları zaten hukuka uyarlı yapmaz. Kararları yargı kontrolü dışında tutmayı haklı gösteremez. En başta yargının kendisi hukukun üstünlüğüne tabi olmak zorundadır.

Yargıya ait kararların birinci derece kontrol mercii Danıştay değil; uzmanlaşmış Adalet Yüksek Mahkemesi olmalıdır. Son kontrol – temyiz mercii, yargının idari işleyişine yönelik olduğu ve anayasal nizamı direkt ilgilendirdiği için Anayasa Mahkemesi olmalıdır. Bugün pek çok şahsî belgeyi da incelemek durumunda kalan Anayasa Mahkemesi’nin kapasitesi yetersizdir. İçtihatları ortasında çelişkiler vardır. Üye atamalarında siyasi motivasyon en aza indirilmeli mahkemenin saygınlığı artırılmalıdır. Üye sayısı 15’ten 30’a çıkarılmalıdır.

Yargıyı ve ögelerini tam bağımsız hale getirmek, tam hesapverirliği sağlamak bile kaliteli hizmet için kâfi değildir. Türkiye’de her yıl 7 milyondan fazla hukuk, ceza ve idari dava açılmakta; 7.000’den fazla mahkeme olmasına karşın yargı tekrar de bu iş yükünün altında ezilmektedir. Üstelik toplum da bu mahkemelerden kaliteli hizmet alamamaktadır. Öncelikle yargı hizmetlerinin ülkedeki kalkınma bölgeleri bazında optimum biçimde dağıtılarak halkın ayağına götürülmesi gerekmektedir. Bu hedefle isimli hazırlık mahkemeleri kurulmalıdır. Ayrıyeten, Türkiye’de yargının iş yükünün ağır olduğu söylemi hakimdir fakat mahkeme sayısı mevcut koşullarda bile epeyce kafidir.Aslolan mahkeme sayısını artırmak değil, bu mahkemelerde adalet dağıtacak hukukçuların yetkinliğini artırmak, mevcut iş yükünü hâkim, savcı ve avukatlar ortasında uygun formda dağıtmak gerekmektedir. Yargının kaynaklarını daha faal ve istikrarlı olarak kullanacak ve verimli çalışmayı sağlayacak halde yargılama yordamlarının geliştirilmesi kıymetli bir tahlil olacaktır.

Uyuşmazlıkların erken evrede tespit edilerek ulusal bilgi tabanına kaydedilmesi, sulh ve uzlaşmanın teşvik edildiği yargıya intikal eden evrakların düzgün hazırlanması, yargılamanın tek celsede yapılmasını ve davaların 3-4 ayda sonlandırılmasını sağlayacak Çağdaş Uyuşmazlık İdaresi mantalitesi benimsenmelidir.

Kanun önünde eşitlik unsurunun hakim olduğu hukuk devletinde hiç kimsenin ayrıcalıklı ve kanundan bağışık olması kabul edilemez. Mevkiine, kimliğine ve vazifesine bakılmaksızın herkese karşı hukukun üstünlüğünün sağlanması gerekir. Kamu görevlilerin kabahatlerinin soruşturması idari amirlerin, en nihayetinde siyasi iktidarın müsaade vermesi koşuluna bağlıdır. Yargının devreye girmesi iktidardaki siyasalların keyfiyetine kalmıştır. Yargısal soruşturmaları idari merciler yapar ve yönetim, suçluları müdafaa, temizleri yargı önüne çıkartma imkanına sahiptir. Dokunulmazlık ve kamu misyonlarının gerekleri, bu imtiyazdan yararlananlar bakımından uzmanlık mahkemelerini kurmaktan ve özel süreçler getirmekten öteye geçmemelidir.

Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı