İnsanın rûhen ve zihnen olgunlaşıp faziletli birey haline gelmesinin bir vesilesi olarak kabul edilen inzivanın tasavvuf ve Hz. Peygamberin hayatındaki ehemmiyetine işaret eden tasavvuf araştırmacısı Prof. Dr. Reşat Öngören, “Halktan uzaklaşarak belirli bir müddet yalnız yaşamanın birinci örneğini vahiy öncesinde Peygamber Efendimizde görmekteyiz.” diye konuştu.

Üsküdar Üniversitesi Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü Öğr. Üyesi Prof. Dr. Reşat Öngören, dünya bağlantılarından ve toplumsal etraftan uzaklaşarak yalnız yaşamayı söz eden ‘inziva’ hakkında bilgi verdi.

‘İnziva’nın rûhen ve zihnen olgunlaşıp faziletli birey haline gelmenin bir vesilesi olarak kabul edildiğini tabir eden Prof. Dr. Öngören, ‘Uzlet’ kavramıyla da tabir edilen bu hayat şeklinin tasavvuf geleneğinde değerli bir yere sahip olduğunu lisana getirdi.

Tasavvufta inziva 40 gün

Tasavvuf eğitimindeki yaygın kullanımının ‘halvet’ olduğunu kaydeden Prof. Dr. Öngören, tasavvuf eğitiminde inziva konusunu şöyle anlattı:

“İnzivâ/Halvet sırasında derviş, rehberin yönlendirmesiyle yalnız başına bir köşede çok az besin ve çok az uyku ile derin tefekkür içinde günler geçirir ve toplumsal etrafıyla her türlü ilgiyi keser. Gaye dünya hayatında insanı rûhen ve zihnen yıpratan sınırsız istek ve isteklerini kısıtlamayı yaşayarak öğrenmek, böylelikle gönlünü, zihnini dünyevî bağlardan kurtarıp olgunlaşmaktır. Bunun için dervişin rehber tarafından belirlenen süreyi sabırla tamamlaması beklenir, şayet belirlenen müddet dolmadan ayrılırsa tekrar başa dönülür.”

‘Çile doldurmak’ ve ‘Çile çekmek’ tabirleri inzivadan geliyor

Kişinin faziletli bir birey haline gelmesi için uygulanan halvetin üç gün, bir hafta, on gün, kırk gün üzere değişik mühletleri kelam konusu olduğuna değinen Prof. Dr. Öngören, “Farklı müddetler dillendirilse de tasavvuf eğitiminde benimsenen en yaygın hali kırk gündür. O yüzden halvet kavramı yerine Arapça kırk sayısını tabir eden ‘erbaîn’ ya da Farsça kırk manasına gelen ‘çihil’ kavramları da kullanılmıştır. Çihil kavramı lisanımıza ‘çile’ formunda geçmiş ve bu biçimiyle kullanımı Türk lisanında halvet hayatını da hatırlatır nitelikte birtakım tabirlerin deverana girmesine sebep olmuştur. Gerçekten şiddetli ve külfetli hayat biçimini söz için ‘çile doldurmak’ ve ‘çile çekmek’ tabirleri, olumsuz bir durum karşısında sabredemeyip denetimden çıkma manasında da ‘çileden çıkmak’ tabiri yaygın olarak kullanılır. Tasavvufta ‘çileden çıkma’ tabiri, dervişin sabredemeyip belirlenen süreyi doldurmadan halveti bırakması manasına gelir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki tasavvuf eğitiminden bağımsız olarak insanın dünyada çektiği birtakım sıkıntıların onun ruhen olgunlaşmasına birebir tesiri olduğu da çokça müşahede edilir.” açıklamasını yaptı.

Hz. Peygamberin inzivâsı Kur’an’ın birinci ayetlerini kendisine getirdi

Prof. Dr. Reşat Öngören, Hz. Peygamberin inzivasına da atıfta bulunarak, bu inzivayı şöyle anlattı:

“Halktan uzaklaşarak belirli bir müddet yalnız yaşamanın birinci örneğini vahiy öncesinde Peygamber Efendimizde görmekteyiz. Yanına aldığı bir ölçü azık ile Mekke’nin kuzeydoğusundaki Hira dağına çekiliyor, orada bir mağarada yalnız başına günlerce tefekküre dalıyordu. Onun bu hali toplumun içine düştüğü kötülüklerden uzaklaşarak Allah’a içtenlikle kulluk yapmak manasında ‘tahannüs’ kavramıyla tabir edilir. Muhakkak aralıklarla üç sene kadar sürdüğü belirtilen bu inzivâ sırasında vahiy meleği birinci kez burada gelmiş ve Kur’an’ın birinci ayetlerini kendisine getirmiştir. O yüzden onun bu inzivâsı peygamberliğe ruhen hazırlık olarak kabul edilir. Peygamber Efendimiz vahiyden sonra da Ramazan aylarının son on gününde inzivâ hayatını sürdürmüştür ki buna ‘îtikâf’ denilir.”

Nihâî amaç; “Hak ve hakikatle buluşma, halktan uzaklaşarak Hak ile baş başa olmak” 

Tasavvuf araştırmacısı Prof. Dr. Reşat Öngören, tasavvuf eğitimi sırasında bir süre inziva/halvet halinde kulluğu gerçekleştirmekten en son amacın ‘Hak ve hakikatle buluşma, halktan uzaklaşarak Hak ile baş başa olma’ emelini güttüğünü lisana getirerek, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Zira insan dünyevî alakalarını azalttığında Hak ile birlikteliğin daha çok farkına varır; Allah’ın her yerde ve her an onunla birlikte olduğu gerçeğini içten hissetmeye başlar. Bunun kemal noktası Allah’ı kalbinde hazır bulmak manasında ‘huzur’ dur. Türkçede ‘mutluluk ve güzellik hali’ olarak kullanılan ‘huzur’ un esasen Allah’ın huzurunda olmayla bağlantısı vardır. Gerçekten kulun Allah huzurunda olması onun için müstesna bir sevinç, güzellik ve memnunluk halini beraberinde getirir. 

Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Allah’ın Mûsâ peygambere hitaben ‘Nedir o sağ elindeki ey Mûsâ?’ sorusuna ‘O benim asâmdır. Ona dayanırım, onunla koyunlarıma yaprak silkelerim, ona ayrıca gereksinimlerim da var…’ (Taha 17-18) biçiminde sorulmayan şeyleri de açıklayarak kelamı uzatması, huzurda biraz daha fazla kalarak derin memnunluk halini uzatmaya yönelik olduğu belirtilir.”

İnzivâ ve çağdaş hayat

Prof. Dr. Öngören, inzivâ/halvet hali belirli aralıklarla tekrarlandıkça derinden hissedilen huzur halinin inziva sonrasında da devam edeceğinin kabul edildiğini anlatarak, kelamlarını şöyle tamamladı:

“Tasavvufta buna halkın ortasında dünyevî işler ile meşgul olurken bile Allah ile beraberliği devam ettirmek manasında ‘Halvet der Encümen’ denilmiştir. Münasebetiyle inzivâya çekilmekten amaç ömür uzunluğu münzevî yaşamak değil, dünya hayatını halkla birlikte, onlara da örnek olarak ‘huzur’ içinde geçirmektir.” 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı